Water is overal om ons heen. We drinken het, zwemmen erin, beschermen onszelf ertegen én moeten er in de toekomst steeds slimmer mee omgaan. Met de komst van de Omgevingswet in januari 2024 is de manier waarop gemeenten met water omgaan flink veranderd. 

Wat betekent dit voor jouw dagelijks werk? Welke keuzes moet je nu maken? In deze blog lees je wat de Omgevingswet vraagt van gemeenten op het gebied van waterbeleid – en vooral: hoe je daar als professional slim op inspeelt. 

 

De Omgevingswet en de veranderingen in waterbeleid 

De Omgevingswet is sinds 2024 van kracht en voegt 26 wetten samen tot één helder stelsel voor de fysieke leefomgeving. Ook de Waterwet valt hier nu onder. De bedoeling? Minder regels, meer samenhang én meer ruimte voor lokaal beleid. 

Voor water betekent dit: 

• Geen losstaand beleid meer, maar onderdeel van integraal omgevingsbeleid 
• Meer ruimte om beleid af te stemmen op lokale behoeften 
• Actieve betrokkenheid van inwoners en partners 
• Slim gebruikmaken van digitale systemen, zoals het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) 

 

Waterbeleid in de nieuwe praktijk 

Water is onder de Omgevingswet geen bijzaak meer, maar een volwaardig onderdeel van het omgevingsbeleid. Gemeenten moeten rekening houden met vier grote thema’s: 

1. Waterveiligheid – bescherming tegen overstromingen 
2. Waterkwaliteit – voldoen aan strengere normen 
3. Zoetwatervoorziening – ook bij droogte of verzilting 
4. Klimaatadaptatie – omgaan met hittestress, piekbuien en droogte 

Daarvoor zijn drie nieuwe instrumenten van belang: 

 

1. De omgevingsvisie 

In de Omgevingswet legt de gemeente haar toekomstvisie vast. Hoe wil ze de leefomgeving – inclusief water – de komende jaren ontwikkelen? Denk aan doelen voor klimaatbestendig inrichten, water vasthouden in de stad en bescherming van drinkwaterbronnen. Gemeenten moeten per 1 januari 2027 een omgevingsvisie hebben die voldoet aan de eisen van de Omgevingswet. 

2. Het programma 

In het programma staan de concrete stappen om die visie waar te maken. Bijvoorbeeld een plan voor de aanleg van wadi’s of vergroening van versteende wijken. 

3. Het omgevingsplan 

In het omgevingsplan staan de regels: wat mag wel, wat mag niet? Denk aan eisen rond regenwaterafvoer, bescherming van bronnen of gebruik van grondwater. 
 

Heeft jouw werk te maken met de fysieke leefomgeving? In de unieke Masterclass Water- en Bodemsturend, ontwikkeld met Wageningen University & Research (WUR), leer je hoe je het water en de bodem écht leidend maakt in je beleid, helemaal in lijn met de Omgevingswet. 

 

Wat betekent dit voor de rol van de gemeente? 

1. Integraal denken en doen 

Waterbeleid staat niet op zichzelf. Het hangt samen met de fysieke leefomgeving, gezondheid, natuur, mobiliteit … Je moet dus samenwerken over de beleidsgrenzen heen – binnen je organisatie én met ketenpartners zoals Rijswaterstaat, waterschappen en de provincie. 

2. Lokaal maatwerk 

De wet geeft ruimte om keuzes te maken die passen bij jouw omgeving. Heb je veel verzakte veengrond of juist last van droogte? Dan stel je je prioriteiten daarop af. 

3. Betrokken inwoners 

Participatie is geen vinkje meer, maar een serieus onderdeel van je werk. Praat met inwoners, ondernemers en belangenorganisaties over wat water in hún wijk of straat betekent, en hoe zij kunnen meedenken over oplossingen. 

4. Digitaal werken met het DSO 

Het DSO maakt beleid en regels inzichtelijk voor iedereen. Maar daarvoor moet je het beleid en de regels wél goed en duidelijk invoeren. Dat vraagt om nieuwe processen én een goede samenwerking tussen inhoudelijke afdelingen en ICT, zodat informatie op de juiste manier gepresenteerd wordt en toegankelijk is. 

 

Vijf aandachtspunten waar je nu mee aan de slag kunt 

1. Check je huidige beleid 

Zorg dat bestaande waterplannen en verordeningen worden vertaald naar de nieuwe instrumenten. Wat moet je herzien? Wat kan blijven? 

2. Werk slim samen 

Betrek vroegtijdig je collega’s van RO, groen, klimaat en communicatie erbij. En vergeet de externe partners niet: waterschappen, drinkwaterbedrijven en provincies. 

3. Focus op klimaatadaptatie 

Maak werk van maatregelen tegen overlast én droogte. Denk aan waterdoorlatende verharding, vergroening, slimme berging en bewustwording bij inwoners. 

4. Versterk de waterkwaliteit 

Zorg dat je voldoet aan de normen uit de Kaderrichtlijn Water (KRW). Bijvoorbeeld door overstorten aan te pakken of natuurlijk waterbeheer toe te passen. Lees de volledige tussenevaluatie van de KRW en kom meer te weten over de huidige stand van zaken en de uitdagingen. 

5. Pak je rol in grondwaterbeheer 

Je krijgt als gemeente een grotere rol bij het bewaken van grondwaterstanden. Zorg dat je hier beleid én regels voor opneemt in je omgevingsplan. 

Ben je betrokken bij klimaatadaptatie of het inrichten van de openbare ruimte? In de Training Extreem Weer en Klimaatverandering, ontwikkeld met Weather Impact, krijg je praktische handvatten om je gemeente voor te bereiden op hevige neerslag, droogte en hitte. 

 

Conclusie: pak de regie op waterbeleid 

De Omgevingswet biedt volop ruimte om waterbeleid op een slimme en duurzame manier in te richten. Maar die ruimte vraagt ook verantwoordelijkheid: heldere keuzes, samenwerking en een proactieve houding. 

 

3 belangrijkste veranderingen door de Omgevingswet 

• Waterbeleid is niet langer opzichzelfstaand, maar onderdeel van integraal omgevingsbeleid 
• Nieuwe instrumenten zoals de omgevingsvisie, het programma en het omgevingsplan vervangen bestaande plannen en regels 
• Participatie en samenwerking met inwoners en ketenpartners wordt structureel ingebed 

 

3 concrete acties voor gemeenten 

1. Herijk bestaand beleid: vertaal waterplannen en verordeningen naar de nieuwe systematiek 
2. Werk samen binnen én buiten de organisatie: betrek RO, klimaat, ICT én externe partners erbij 
3. Zet klimaatadaptatie op de kaart: maak wateroverlast, droogte en hittestress zichtbaar en pak het aan met concrete maatregelen in de openbare ruimte 

Door op tijd je beleid te herijken, samenwerkingen te versterken en inwoners te betrekken, leg je een stevige basis voor een toekomstbestendig waterbeheer. Zo draag je bij aan een leefomgeving die niet alleen veilig en gezond is, maar ook klaar is voor de toekomst.  

 

Meer weten? 

Werk jij aan waterbeleid onder de Omgevingswet? Ontdek onze trainingen en opleidingen over de Omgevingswet en krijg grip op beleid, uitvoering en samenwerking. Of neem contact op met een van onze opleidingsadviseurs voor persoonlijk advies.