De invoering van de Omgevingswet in 2024 veranderde het speelveld voor gemeenten drastisch – zeker als het gaat over het bodembeleid. Waar vroeger provincies de regie hadden, ligt die verantwoordelijkheid nu grotendeels bij gemeenten zelf. Dat vraagt om nieuwe kennis, aanpassingen in beleid én een andere manier van werken. Werk je als overheidsprofessional aan bodem- of waterbeleid? Dan is het belangrijk om te weten wat er verandert en hoe je hierop inspeelt. In deze blog lichten we de belangrijkste wijzigingen toe en geven we praktische aanknopingspunten om hiermee aan de slag te gaan. 

De belangrijkste veranderingen op een rij 

De komst van de Omgevingswet brengt ingrijpende wijzigingen met zich mee: 

• De Wet bodembescherming (Wbb) vervalt; regels zijn nu opgenomen in de Omgevingswet. De Wbb blijft echter geheel of gedeeltelijk van toepassing als dit volgt uit het overgangsrecht 
• Gemeenten dragen voortaan meer verantwoordelijkheid voor bodembeleid 
• De focus verschuift van saneren naar beheren van bodemverontreiniging 
• Nieuwe regels voor graven in verontreinigde grond 
• Wijzigingen in het toepassen van grond, baggerspecie en bouwstoffen 
• Een aangepaste zorgplicht voor de bodem 

Van regie op afstand naar zelf aan het roer 

Een van de grootste verschuivingen onder de Omgevingswet: gemeenten krijgen zelf de regie over het bodembeleid. Taken die eerder bij de provincie lagen, komen nu bij de gemeente terecht. Denk aan het opstellen van bodemregels in het omgevingsplan, het afhandelen van meldingen en vergunningaanvragen én het houden van toezicht. Deze verantwoordelijkheden vragen om actuele kennis en strakke werkprocessen. Het is daarom essentieel dat gemeentemedewerkers goed zijn voorbereid – via beleid, training en samenwerking. 

Van saneren naar beheersen: een nieuwe mindset 

De aanpak van bodemverontreiniging verandert fundamenteel. Waar het voorheen draaide om saneren, ligt de nadruk nu op het beheersen van risico’s. Dat betekent: historische verontreinigingen in beeld brengen, risico’s beoordelen en alleen ingrijpen als het echt nodig is. Als gemeente is het belangrijk om deze aanpak goed te integreren in je beleid en af te stemmen op toekomstige gebiedsontwikkelingen. 

Slim omgaan met graafregels 

Graven in verontreinigde bodem valt voortaan onder nieuwe regels. Er wordt onderscheid gemaakt tussen kleinschalig (tot 25 m3) en grootschalig graven. Bij grotere ingrepen geldt een meldplicht en is er vaak een bodemonderzoek vereist. Ook tijdelijke uitname van grond is aan regels gebonden. Gemeenten moeten deze regels goed borgen in hun processen en initiatiefnemers hierover helder informeren. 

Toepassing van grond, baggerspecie en bouwstoffen 

De regels voor het toepassen van grond en bouwstoffen zijn vastgelegd in het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal). Daarbij zijn nieuwe kwaliteitsklassen geïntroduceerd. Gemeenten hebben ruimte om via het omgevingsplan lokale regels te stellen. Denk goed na over welke normen en voorwaarden passen bij de lokale situatie en hoe je deze toetst en handhaaft. 

De nieuwe invulling van zorgplicht 

De zorgplicht voor de bodem is in de Omgevingswet breder en anders ingericht. In het Bal is nu een algemene zorgplicht en zijn er aanvullende verplichtingen.  

Het Bal valt onder de algemene rijksregels, één van de zes kerninstrumenten van de Omgevingswet. Het bevat algemene regels voor veelvoorkomende activiteiten die invloed hebben op de fysieke leefomgeving, zoals graven of het toepassen van grond. Deze plichten gelden voor iedereen die activiteiten uitvoert die invloed hebben op de bodem. Voor gemeenten betekent dit extra taken op het gebied van toezicht, communicatie en handhaving. Maak helder hoe je deze plichten vertaalt naar lokaal beleid. 

Of je nu werkt aan beleid, toezicht of uitvoering: een goede voorbereiding maakt het verschil. Ontdek onze trainingen en opleidingen over de Omgevingswet en krijg grip op beleid, uitvoering en samenwerking. 

Aan de slag met implementatie 

Om de veranderingen goed te verwerken in gemeentelijk beleid, is een gestructureerde aanpak nodig. Denk aan: 

• Aanpassing van de omgevingsvisie en het omgevingsplan 
• Ontwikkeling of herijking van bodembeleid 
• Inrichting van nieuwe werkprocessen en systemen 
• Scholing en training van medewerkers 
• Samenwerking met ketenpartners 

Een goede voorbereiding zorgt voor draagvlak, uitvoerbaarheid en effectieve naleving. 

Op zoek naar strategische verdieping? Bestuursacademie Nederland heeft samen met Wageningen University & Research (WUR) en Weather Impact (WI) de unieke Masterclass Water- en Bodemsturend ontwikkeld. Leer hoe je als gemeente invulling geeft aan het principe ‘water- en bodemsturend’. De Masterclass geeft inzicht in wetgeving, governance én biedt praktische toepassingen binnen de fysieke leefomgeving. 

Investeer nu in kennis en capaciteit 

De Omgevingswet biedt kansen, maar vraagt ook veel van gemeenten. Wie tijdig investeert in kennis, beleid en samenwerking, legt een stevig fundament voor duurzaam bodembeheer. Ontdek de Training Extreem Weer en Klimaatverandering. Deze training verbindt klimaatvraagstukken aan bodembeheer en biedt jou als beleidsprofessional praktische handvatten om toekomstbestendig te werken. 

Wil je weten welke opleiding het beste bij jou past? Ons team van opleidingsadviseurs staat klaar om jou persoonlijk te adviseren. Neem contact met ons op via 035 – 7 604 850 of via info@bestuursacademie.nl.